Wrocławskie cmentarze, co o nich wiemy?

Cmentarz Osbowicki

Cmentarz Osobowicki zajmuje obszar 53 hektarów, powstał w 1861 r. Nekropolia ta zdecydowanie wyróżnia się wśród innych wrocławskich cmentarzy.

Jest to prawdopodobnie jedyny cmentarz w Polsce, gdzie zachowały się w prawie niezmienionym kształcie kwatery więźniów – ofiar terroru komunistycznego. W latach 1948-1956 złożono tam ciała 354 osób, w tym 89 skazanych na karę śmierci i straconych. Przez długi czas miejsce było utrzymywano w tajemnicy. Dopiero w 1990 r. odbył się tam symboliczny pogrzeb ofiar stalinizmu. Dla uczczenia zamordowanych powstał też pomnik Ofiar Terroru Stalinowskiego w formie ściany z ceglanego muru.

Na Cmentarzu pochowano m.in. członków WiN, oficerów Wojska Polskiego i żołnierzy Armii Andersa, uczestników powstań śląskich i powstania warszawskiego, żołnierzy z Brygady Świętokrzyskiej NSZ oraz uczestników wojny polsko-bolszewickiej z 1920 roku.

W październiku 2011 r. na nekropolii IPN rozpoczął prace ekshumacyjne. Badania realizowana w ramach ogólnopolskiego projektu badawczego „Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego z lat 1944-1956”. Były to jedne z największych prac tego rodzaju, które przeprowadzone wówczas na terenie Polski.

Ekshumowano szczątki 300 ofiar represji komunistycznych, z czego zidentyfikowano 80-82 proc. osób pochowanych w bezimiennej mogile. Równolegle z prowadzonymi pracami ekshumacyjnymi odbywały się pochówki odnalezionych i zbadanych szczątków.

Znani spoczywający na cmentarzu

Na cmentarzu są również groby wielu znanych ludzi. Przy głównej alei znajduje się grób Adolfa Andersena, słynnego niemieckiego mistrza szachowego. Nagrobek pochodzi z 1879 r. i jest najstarszym z zachowanych do tej pory. Oprócz grobu Adolfa Andersa na Cmentarzu Osobowickim jest jeszcze około 40 grobów pochodzących sprzed 1945 r. Z tego okresu pochodzi również grób prof. Władysława Nehringa, znanego historyka literatury i rektora Uniwersytetu Wrocławskiego.

Na Cmentarzu Osobowickim są pochowani m.in.: poeta i dramaturg Tymoteusz Karpowicz, rzeźbiarz Eugeniusz Get-Stankiewicz, aktor teatralny i filmowy Tadeusz Szymków, matematyk prof. Jerzy Dudek – pomysłodawca „Salonu Profesora Dudka”, cyklicznych spotkań gromadzących wrocławską inteligencję, czy prof. Ryszard Kocięba, chirurg, pionier replantacji kończyn w Polsce.

Tu spoczywa też pierwszy polski więzień hitlerowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz, architekt Stanisław Ryniak. Na nekropolii pochowani są również znani sportowcy: bokser Artur Olech, medalista olimpijski z Tokio i Meksyku, czy kolarz szosowy Stanisław Szozda, mistrz świata w drużynie i medalista olimpijski.

Tutaj znajdują się też m.in. grobowce członków cygańskiej rodziny królewskiej Łakatosz.

Stary Cmentarz Żydowski

Stary Cmentarz Żydowski przy ul. Ślężnej we Wrocławiu to oryginalny i niepowtarzalny zespół rzeźby nagrobnej i małej architektury. Na powstałej w poł. XIX w. nekropoli spoczywają m.in. biolog Leopold Awerbach, rodzice Edyty Stein czy teoretyk socjalizmu Ferdynand Lassalle.

Cmentarze zakładane na przełomie XVIII i XIX w. w ówczesnych niemieckich miastach planowane były często na wzór parków lub ogrodów, w których pomniki nagrobne splatały się z zielenią. Tak też wygląda cmentarz żydowski. Obszar, który zajmuje niecałe 5 hektarów – jest czworobokiem pociętym siatką alei.

W zespole tym można wyróżnić: pomniki nagrobne (stele, kolumny, obeliski, kamienne pnie drzew, tumby-sarkofagi) oraz budowle nagrobne (kaplice-mauzolea, grobowce w formie portyków, baldachimów, portali).

Cmentarz założono w 1856 r. Pierwszy pogrzeb odbył się 17 listopada 1856 r. Jednak najstarsze nagrobki pochodzą z 1203 r. Odkrywane na przełomie poprzednich stuleci w różnych miejscach miasta były przenoszone do ulokowanego tu cmentarnego lapidarium.

Po dojściu Hitlera do władzy liczba pochówków na cmentarzu malała. W 1943 r. zamknięty cmentarz wydzierżawiła na pięć lat działająca nieopodal firma ogrodnicza. Na początku 1945 r. cmentarz stał się terenem zaciekłych walk o miasto. Z tego okresu pochodzą – doskonale widoczne do dziś – liczne ślady na pomnikach i wysokim murze okalającym nekropolię.

W latach powojennych cmentarz niszczał. Dopiero w 1988 r. udostępniono go do zwiedzania jako Muzeum Architektury Cmentarnej. Od 1991 r. jest oddziałem Sztuki Cmentarnej Muzeum Miejskiego we Wrocławiu.

Na Starym Cmentarzu Żydowskim znajdują się groby wielu postaci świata kultury, nauki, polityki, m.in. Leopolda Awerbacha, biologa światowej sławy, Augusty i Siegfrieda Stein, rodziców Edyty Stein (św. Teresy Benedykty od Krzyża) czy Ferdynanda Lassalle’a, teoretyka socjalizmu, założyciela pierwszej partii robotniczej w Niemczech.